Sudbina nekadašnje kuće Pala i Ištvana Demka – Beljanskog

Nakon smrti Pala Demka – Beljanskog 1904. godine staru kuću je nasledilo njegovih šestoro sinova. Međutim, deo porodice nakon određenog vremena napušta Veliki Bečkerek. Jedan od sinova, dr Pal Demko mlađi (1866-1937), otišao je na notarsku službu u Mako, dok se Deže Demko (1869-1936) preselio u Budimpeštu. U tom trenutku brigu i odgovornost o kući preuzima Ištvan (Stevan, Pišta) Demko – Beljanski. Na osnovu otkupa od ostale braće i prenosom imovine on postaje kompletan i jedini vlasnik Demkove kuće 1927. godine.

Stevan (Ištvan) Demko bio je ugledna ličnost međuratnog perioda u gradu. Naklonost ka sportu nasledio je od oca, što vidimo na primeru da je bio od 1937. godine predsednik veslačkog kluba Triton (ranije Torontal). Igrao je tenis, kretao se u visokom društvu i bio omiljen među ženama. Takođe, bio je i značajan posednik obradive zemlje, a prema podacima iz 1938. godine u svom vlasništvu je imao 35 hektara.

Potom su usledila smutna vremena Drugog svetskog rata. Godine 1943. Stevan Demko postaje član Podunavskog kulturnog saveza Mađara, a nakon oslobođenja 1944. godine proglašen je saradnikom okupatora i upućen je na odsluženje kazne. Demkova kuća je 1945. konfiskovana, a bogatstvo enterijera i pokućstva kuće je prepušteno zubu vremena, neodgovornosti pojedinaca i drugim faktorima.

Spašen deo predmeta od istorijskog, umetničkog i etnološkog značaja

Krajem 1946. i početkom 1947. godine na inicijativu tadašnjeg Gradskog muzeja u Zrenjaninu spašen je deo predmeta od istorijskog, umetničkog i etnološkog značaja koji se nekada poticali iz Demkove kuće. Jedan deo ovih predmeta čuva se i danas u Muzeju, dok su umetničke slike i drugi materijal kasnije vraćeni prvobitnom vlasniku.

Međutim, priča o jednoj od najstarijih kuća u tom trenutku u gradu se ne završava. Nakon usvajanja novog gradskog Direktivnog urbanističkog plana 1958. godine za nju više nije bilo mesta. Sredinom 1960. godine doneta je odluka o njenom uklanjanju i krajem godine se pristupilo rušenju. Prilikom raščišćavanja i nivelacije terena u dvorištu kuće su pronađene stare zidine od pečene cigle debljine 80 centimetara i peć od cigala u kojoj su se nekada pekli lonci i ćupovi. Usled tempa izvođačkih radova i nedovoljno stručnjaka na terenu ovaj pronalazak nije adekvatno arheološki proučen i istražen. Poslednje dane kuće fotografski su zabeležili stručnjaci Narodnog muzeja i Istorijskog arhiva iz Zrenjanina.

Prema tadašnjem planu u neposrednoj blizini Demkove kuće trebalo je da se sazidaju zgrade Državnog osiguravajućeg zavoda (danas DDOR Novi Sad osiguranje) i Komiteta Saveza komunista Jugoslavije, što je kasnije i učinjeno.

Dejan Vorgić

Prvi deo priče o Palu Demku i njegovoj kući možete PROČITATI OVDE.