Prvi dud u Velikom Bečkereku zasadili su Katalonci iz Barselone

Dvadesetih godina 18. veka u velikoj kolonizaciji Banata, koji je bio opustošen 166-godišnjom vladavinom Turaka, carske vlasti Austrije kolonizirale su pored Nemaca, Rumuna, Italijana, Francuza, i Katalonce iz Barselone.

Boraveći pretežno u Beču, Katalonci su zbog svog ponašanja počeli da smetaju uglednoj carskoj prestonici.

Gradske vlasti Beča davale su Kataloncima određenu apanažu, kako bi ih materijalno obezbedile, jer nisu radili, ali ni to nije pomoglo. Ovi bi se brzo vraćali starom načinu života.

Prava prilika za rešavanje ovog problema, koji je istinski pritiskao Beč, javila se prilikom kolonizacije Banata na samom početku 18. veka.

Veliko močvarno prostranstvo sa malim brojem stanovnika, na rubu carevine, bilo je idealno mesto za kolonizaciju ovakvih i sličnih stanovnika carevine.

Prvi Katalonci stigli u Veliki Bečkerek ranih 30-tih godina 18. veka

Veliki Bečkerek je novom administrativnom podelom Banata postao sedište Velikobečkerečkog okruga i mesto koje je trebalo popuniti većim brojem stanovnika. Naime, nakon odlaska Turaka ostalo ih je manje od 800. Pored toga, i strateški je Veliki Bečkerek veoma odgovarao, jer se nalazio između tvrđava Arada, Segedina i Temišvara. Stoga, tu nije moglo biti iznenađenja u slučaju rata, a ni opasnosti od razbojničkih bandi u vreme mira.

Prvi Katalonci stigli su u Veliki Bečkerek ranih 30-tih godina 18. veka. Međutim, brzo su se iselili, a jedan deo njih je i poumirao zbog negostoljubive banatske klime i loših životnih uslova.

Ipak, uporne carske vlasti nisu odustajale. Na osnovu naknadno urađenih melioracionih radova oko 1735. godine, procenile su da su se poboljšali uslovi za život. Procenjeno je da grad ima dobru pijaću vodu i da se može otpočeti sa novom kolonizacijom.

Najviše mesto u gradu, na levoj obali Begeja, određeno je za naseljavanje novih katalonskih doseljenika. Predviđeno zemljište je očišćeno, podeljeni su placevi, a doseljenicima su dati materijal za gradnju kuće i znatne poreske olakšice.

Na kratko življenje Katalonaca u Zrenjaninu podseća nas samo po neki sačuvani dud

Po drugi put, Katalonci su stigli u Veliki Bečkerek polovinom 1735. godine. Tada su i počeli sa gradnjom svog naselja. Novom naselju dali su ime Barselona, u znak sećanja na svoje poreklo i zavičaj.

Za nove stanovnike grada bili su predviđeni javni radovi, kojih je bilo na pretek, ali koje je država plaćala i tako rešavala materijalne probleme kolonista. Pored rašćićavanja terena oko grada i u gradu, izgradnje novih ulica i trgova, vešte vlasti želele su da iskoriste i znanje novih stanovnika Velikog Bečkereka.

Naime, u svojoj domovini ovo stanovništvo je bilo upoznato sa gajenjem svilenih buba i proizvodnjom svile. Za razvoj ove manufakture bili su potrebni određeni preduslovi, a to su sadnice duda. Njihovim lišćem su se hranile svilene bube, od kojih se daljom preradom dobijala čista, prirodna svila.

Zbog toga su gradske vlasti angažovale novopridošlice za sadnju dudova kako po gradskim ulicama tako i van grada. Pojavile su se prve dudare odakle je dud prenošen po celoj teritoriji grada. U blizini naselja, podignuta je i prva svilara, za preradu svilenih čaura – kokona, oko 1737. godine, a ona je bila i prva manufakturna radionica u Velikom Bečkereku.

Međutim, Katalonci se ni ovoga puta nisu dugo održali na ovim prostorima. Nezdrava banatska klima, hladne i vetrovite zime, vlažna, topla leta, bolesti, nekvalitetna pijaća voda – veoma su uticali na ovu populacija bečkerečkog stanovništva koja je bila prilagođena umerenijim klimatskim uslovima, te je već krajem 30-tih godina 18. veka najveći broj njih izumro ili se iselio iz Velikog Bečkereka.

Najstariju manufakturu u gradu, svilaru, spalili su Turci 1738/39. godine.

Danas nas na kratko življenje Katalonaca u Zrenjaninu podseća samo po neki sačuvani dud i malobrojni pisani dokumenti koji svedoče o nezavidnoj ljudskoj sudbini dalekih naroda, koji su vođeni sudbinom i istorijskim okolnostima živeli i na ovim prostorima.

Za portal zrenjaninski.com piše istoričarka Nada Boroš