PROZOR U PROŠLOST: Nestali spomenici sa glavnog trga

Spomenici su umetnički oblikovani objekti podignuti u čast znamenitih ličnosti ili značajnih i važnih događaja. Kao svedočanstva proteklih vremena, spomenici su zaštićena kulturna dobra koja se moraju čuvati i štiti. Bez obzira na države, vreme i epohe u kojima su nastajali.

U našem gradu, sve se dogodilo suprotno od ovog pravila. Jedna država ih je gradila, novoustanovljena država ih uklanjala i postavljala nove spomenike kao simbole svoje vlasti.

O tome svedoče sledeći podaci.

Sve do 1902. godine glavni gradski trg u Velikom Bečkereku nije, prema našim saznanjima, imao spomenik. Tek te, 1902. godine, odlučeno je da se podigne velelepni spomenik, ispred županijske palate, Kiš Erneu. Kiš Erne je bio general i predvodnik mađarske pobune 1848/1849. godine protiv carskog apsolutizma Austrije.

Nakon gušenja Mađarske pobune 1849. godine zatočenog generala austrijske vlasti su, sa još desetak vođa pobune, streljali u Aradu (Rumunija) 6. oktobra 1849. godine. Kao velikomučeniku, streljanom zbog težnje i želje za samostalnošću i slobodi Mađara od austrijskog carstva, ondašnje gradske i županijske vlasti su podigle spomenik generalu Kiš Erneu.

U ovoj, kako se smatra u istorijskoj nauci, nedovršenoj revoluciji 1848 – 1849. godine, Srbi su se borili na strani Austrije. Stoga je na ovim prostorima dolazilo do velikih sukoba srpske vojske kao saveznika Austrije, i mađarske vojske, koju je general Kiš u tim borbama predvodio.

Zbog toga je Kiš Erne za mađarski živalj bio heroj i simbol borca za slobodu. A kod srpskog življa na ovim prostorima on je smatran za neprijatelja.

Spomenici nisu dugo trajali

Kako je 1918. godine stvorena nova država, Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, novoformirane gradske i županijske vlasti u Velikom Bečkereku su 1920. godine uklonile spomenik Kiš Erneu.

Tako je ovaj spomenik bio na glavnom gradskom trgu svega 18 godina.

Nova država i nove vlasti imale su svoje heroje i idole. To je za većinski srpski živalj u Velikom Bečkereku bio kralj Petar Prvi Karađorđević, već ovenčan slavom vojskovođe, velikog vladara i borca. Ovaj kralj je od malene i siromašne Srbije stvorio uglednu samostalnu državu.

Za samo šest godina, 1926. godine, postavljen je impozantni spomenik omiljenom srpskom kralju Petru Prvom Oslobodiocu, koji je dominirao glavnim gradskim trgom u Velikom Bečkereku. Spomenik je bio autorsko delo hrvatskog vajara Rudolfa Valdeca. Ovaj velelepni spomenik bio je i najčešći motiv na razglednicama našeg grada.

Nažalost, ni ovo velelepno umetničko delo nije u našem gradu imalo dug vek. Odmah nakon ulaska okupacionih snaga u grad, 1941. godine, spomenik je uklonjen sa glavnog gradskog trga. Njegovo trajanje bilo je još kraće od spomenika Kiš Ernea, svega 15 godina.

Nastavak sledeće subote

Za portal zrenjaninski.com piše istoričarka Nada Boroš