PROZOR U PROŠLOST: Lazar Dunđerski i njegove fabrike

Porodica Dunđerski je bila prva srpska veleposedničko – industrijska porodica u Vojvodini. Svoj imetak porodica je sticala samopregornim radom, štedljivošću, uspešnim ulaganjem i trgovinom. Dunđerski su živeli i radili u Sentomašu, odnosno Srbobranu, u srcu plodonosne Bačke ravnice.

Svoj ugled i bogatstvo porodica je počela sticati za vreme Gedeona Gece Dunđerskog, polovinom devetnaestog veka. Geca je imao šestoro dece, tri ćerke i tri sina, a najistaknutiji među njima bio je sin Lazar.

Lazar Dunđerski (1833 -1917), ne samo da je nasledio očevo imanje, nego ga je znatno uvećao jer je zemljišne posede ukrupnio, a brojna industrijska preduzeća kupovao po celoj Vojvodini. Nakon njegove smrti porodica Dunđerski je posedovala 36.000 jutara zemlje, brojna imanja i trgovinska i industrijska preduzeća.

Od jedanaestoro Lazareve dece ostalo je živo samo četvoro – sinovi, Đoka i Gedeon i ćerke Olga i Milka. Najmlađa Lazarova ćerka Lenka Dunđerski, velika ljubav pesnika Laze Kostića, umrla je 1895. godine u 25. godini života.

Pored velikog imanja i mnogobrojnih industrijskih preduzeća, Lazar Dunđerski je imao i dve fabrike piva, u Čibu (Čelarevu) i Velikom Bečkereku.

Lazar Dunđerski je upravljao pivarom sve do svoje smrti

Velikobečkerečku pivaru kupuje 1891. godine od Rože Ferenca, i ona ostaje u posedu Dunđerskih sve do kraja Drugog svetskog rata.

Pivarom je upravljao Lazar, sve do svoje smrti 1917. godine, a nakon toga, pivaru nasleđuje njegov sin Gedeon. Ovaj ugledni doktor prava, predsednik Matice srpske, predsednik Novosadske produktne berze i član velikih novčanih zavoda u Kraljevini Jugoslaviji, upravlja pivarom sve do svoje smrti 1930. godine.

Nakon Gedeona, Velikobečkerečku pivaru nasleđuju njegova deca – sinovi Lazar i Dušan i kći Sofija. U ime brata i sestre pivarom upravlja dr Dušan Dunđerski, do kraja Drugog svetskog rata, a nakon konfiskacije ostaje njen direktor do 1948. godine.

Zanimljivo je napomenuti da je dr Dušan Dunđerski nakon rata pivaru poklonio Komunističkoj partiji Jugoslavije, što je čak i za ono vreme bilo neuobičajeno i izazvalo je velike nedoumice, jer je nije poklonio ni narodu ni državi, nego partiji. Tek mnogo godina kasnije saznalo se da je njegova supruga Ruža bila stari član partije i da ju je verovatno poklonio partiji po njenom nagovoru.

Međutim, zbog požara koji izbija u delu pivare, ondašnja vlast ga optužuje za sabotažu, pa čak i zatvara. Razočaran, napušta Zrenjanin i odlazi za Beograd, a ubrzo potom u Rijeku, gde živi sve do smrti 1977.

Pored pivare, Lazar Dunđerski u Velikom Bečkereku 1903. godine kupuje Torontalsku fabriku tepiha koju je osnovalo Deoničarsko društvo 1894. godine. Fabrika je bila u vlasništvu Dunđerskih do 1916. godine, a zatim je prešla u ruke Akcionarskog društva. Međutim, sve do kraja Drugog svetskog rata nosila je naziv „Srpska fabrika tepiha Lazara Dunđerskog“ a.d.

Ova dva, nekada velika zrenjaninska industrijska preduzeća, kao da su delila sudbinu Dunđerskih – nestali su i jedni i drugi.

Za portal zrenjaninski.com piše istoričarka Nada Boroš