PROZOR U PROŠLOST: Gradska kuća, stara dama neprolaznog sjaja

„Stara dama neprolaznog sjaja“. Ovako je glasio naziv izložbe čija je tema bila Gradska kuća, a koju je 2011. godine priredio Istorijski arhiv Zrenjanin, sa željom da javnosti predstavi svu lepotu i monumentalost ove zgrade, po kojoj je naš grad prepoznatljiv.

Gradska kuća je izgrađena kao sedište Torontalske županije i predstavlja najreprezentativniju i zasigurno najlepšu palatu u gradu. Radovi na izgradnji započeli su 1816. godine, po planovima i predračunima glavnog inženjera Torontalske županije Jozefa Fišera. Zgrada je građena u stilu baroka i bila je znatno manja od sadašnje. Zauzimala je samo njen središnji deo. Imala je otvoreni balkon i četiri monolitna mermerna stuba. Izgradnja je završena 1820. godine, kada se u nju uselilo županijsko činovništvo.

Ova palata je zidana na mestu Kraljevske kameralne upravne zgrade, koja je izgorela u velikom požaru 1807. godine, u kojem je stradao skoro ceo grad. Međutim, novoizgrađena županijska palata ubrzo je postala tesna za razgranati činovnički aparat, koji se iz godine u godinu povećavao. Zbog toga je 1876. podžupan Torontalske županije Janoš Danijel, zajedno sa glavnim inženjerom, izradio plan i predračun za proširenje i rekonstrukciju Županijske palate. Kako je ovaj predlog rekonstrukcije imao dosta nedostataka, nije bio prihvaćen od županijskih vlasti. Ipak, gorući problem smeštaja mnogobrojnog činovničkog aparata se morao rešiti.

Zbog toga su, 1881. godine, na inicijativu podžupana Bele Talijana, dva najznačajnija i najzvučnija imena ugarske arhitekture Đula Partoš i Eden Lehner izradila planove i predračune za rekonstrukciju i dogradnju Županijske palate, koji su bili prihvaćeni od strane Županije. Vredno je napomenuti da je jedan od njih, Đula Partoš, pohađao gimnaziju u Velikom Bečkereku. To ga je možda i opredelilo da prihvati ovaj posao.

Ove ugledne arhitekte imale su veliku reputaciju i ugled u celoj Austrougarskoj monarhiji. Po njihovim projektima već su bile izgrađene zgrada gimnazije u Sremskim Karlovcima, županijske zgrade u Somboru i Segedinu, zgrada trezora u Budimpešti, „Plava crkva“ u Bratislavi i mnoge druge građevine.

Prema planovima budimpeštanskih arhitekata, predviđena je izgradnja dva bočna krila zgrade i adaptacija i proširenje postojećeg, središnjeg dela.

Prilikom kopanja temelja pronađene zidine Bečkerečke tvrđave

Radovi na izgradnji bočnih krila otpočeli su 8. juna 1885. godine. Prilikom kopanja temelja pronađene su zidine Bečkerečke tvrđave, koja je porušena 1701 – 1702. godine, nakon Karlovačkog mira. Nađeni su i glinene posude, novac, sagorele žitarice i drugi arheološki materijal koji je stručno obrađen i sačuvan.

Izgradnja je išla veoma brzo, pa su već sledeće, 1886. godine, oba krila zgrade bila završena.

Preostali poslovi oko rekonstrukcije i dogradnje središnjeg dela zgrade započeti su u jesen iste, 1886. godine. Prilikom postavljanja kamena temeljca upriličena je svečanost sa najvišim zvaničnicima županije, a ispod kamena temeljca postavljena je bakarna urna u kojoj su stavljena dokumenta i odluke o izgradnji, izveštaji o poslovanju županije, novac koji je u opticaju i po jedan primerak novina iz onog vremena.

Nakon samo godinu dana i poslednji, središnji deo palate je bio završen, krajem 1887. Ceo kompleks zablistao je u stilu neobaroka, a svečano otvaranje bilo je 16. januara 1888. godine.

(Nastaviće se)

Za portal zrenjaninski.com piše istoričarka Nada Boroš