Dvorac Karačonji jedna od najlepših kreacija na ravničarskom prostranstvu

Zavod za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin saopštio je da je u toku postupak utvrđivanja kompleksa dvorca Karačonji u Novom Miloševu, u opštini Novi Bečej, za prostorno kulturno – istorijsku celinu.

Ovaj kompleks nastao je kao rezultat razvoja veleposeda plemićke porodice Karačonji, od 1781. godine. Tada je Bogdan Karačonji od bečkog dvora kupio vlastelinstvo u Beodri, koja danas predstavlja deo Novog Miloševa. Novi zemlјoposednici iz Beodre upravlјali su prostranim imanjem sve do kraja Prvog svetskog rata, kada su napustili dvorac i otišli u Budimpeštu. Tokom svog gazdovanja vlastelinskim dobrom, ostvarili su značajan politički, privredni i kulturni uticaj na ove prostore, ostavivši iza sebe mnoge monumentalne građevine.

– Deo tih građevina više ne postoji, jer su vremenom porušene, a pojedinim je u velikoj meri izmenjen prvobitni izgled. Deo koji je preostao svedoči o obimnim graditelјskim poduhvatima koje je porodica preduzela, a posledice su intenzivnog ekonomskog uspona vlastelinstva. Do sredine 19. veka izgradili su ,,Polјoprivredni grad“, rimokatoličku župnu crkvu, dva monumentalna dvorca sa zgradama ekonomije u prostranim parkovima i druge zgrade privrednog i administrativno-upravnog karaktera – objašnjava istoričar umetnosti Bojan Kojičić iz zrenjaninskog Zavoda za zaštitu spomenika kulture.

Objekat spada u tip ruralnog dvorca

Prostorno kulturno-istorijska celina formirana je tridesetih godina 19. veka izgradnjom prvog dvorca, konjušnice, žitnog magacina, kotarke i upravne zgrade. Ne zna se pouzdano gde se nalazio prvi dvorac, ali se pretpostavlјa da je na njegovom mestu veliki župan Torontalske županije Laslo Karačonji, Bogdanov unuk, izgradio današnji monumentalni klasicistički dvorac 1846. godine prema planovima Jožefa Pana, arhitekte iz Budimpešte. Građen je kao reprezentativni rezidencijalni objekat koji svojom monumentalnošću dominira nekad prostranim i uređenim parkom. U pitanju je jedna od najlepših kreacija ove vrste svoga doba na ravničarskom prostranstvu Vojvodine.

Pročitajte još: Spreman projekat za rekonstrukciju velelepne Pinove vile (Foto)

– Objekat spada u tip polјskog, odnosno ruralnog dvorca, koji je izgrađen van urbanih gradskih naselјa, a po pravilu je bio okružen ekonomskim zgradama, čija je uloga bila obezbeđivanje funkcionisanja imanja tokom cele godine. U pogledu funkcija, dvorac je bio objekat za stanovanje, ali i centar upravlјanja imanjem – navodi Kojičić.

Rulja opljačkala dvorac Karačonji

Dvorac Karačonji je pred kraj Prvog svetskog rata napušten. Aladar Karačonji – praunuk Laslov, više se nikada nije vratio, iako je za to imao dozvolu od novih vlasti. Kažu da više nije želeo da živi u ostacima nekadašnje slave porodice.

– Prilikom povlačenja austrougarske vojske, u trenucima bezvlašća, u dvorac je upala rulјa, koja ga je oplјačkala i sa sobom razvukla sve što se moglo poneti. Danas se po kućama i tavanima mogu pronaći delovi mobilijara i predmeta koji su nekad pripadali dvorcu. Nakon rata, 1919. godine, u dvorac se uselio prijatelј porodice Karađorđević, Rozdjanko, pripadnik belogardejaca i nekadašnji predsednik Četvrte ruske dume. On je tu živeo sa svojom poslugom i drugim pripadnicima odbeglih belogardejaca do 1922. godine, kada je preminuo – ističe Kojičić.

Prilikom agrarne reforme, deo zemlјe je oduzet porodici i dat selјacima. Dvorac je konačno prodat 1938. godine opštini Beodra, koja ga je koristila za potrebe osnovne škole. Za vreme nemačke okupacije, prostorije dvorca su bile u funkciji duševne bolnice. Nakon Drugog svetskog rata, u njega je smešten dom za decu palih boraca, zatim je bio dom za besprizornu žensku mladež, da bi od 1960. godine ponovo služio kao osnovna škola ,,Miloš Popov“, a školu je pohađalo i do 600 dece.

– Od 1980. godine u dvorac se uselјava fabrika deterdženata ,,Hinom“ i tu ostaje sve do 2000. kada fabrika pada u stečaj. Poslednjih godina dvorac je bez namene i skoro napušten, a kategorisan je kao spomenik kulture od velikog značaja – napominje Kojičić.

Ostala jedino zgrada nekadašnje konjušnice

U neposrednoj okolini dvorca, s južne strane, nalazio se kompleks ekonomskih zgrada, od kojih je ostala jedino zgrada nekadašnje konjušnice, dok se preko puta ograđenog imanja naspram dvorca, nalazi ,,polјoprivredni grad“,  koga čine dvospratni žitni magacin, kotarka i upravna zgrada.

– Ove građevine spadaju u najstariji građevinski sloj veleposeda, podignute od čvrste građe, sa klasicističkom obradom svojih ulaznih tremova i lučnih fasada. Karakteristika ove arhitekture je arhivolta – luk koji se sastoji od tri koncentrična polukruga. Ovi segmenti identične forme pojavlјuju se na prizemnim ekonomskim zgradama i na prizemnim partijama dvorca. Građevinski i stilski su potpuno usklađeni, te čine redak jedinstven i dobro očuvan stilski kompleks – kazuje Kojičić.

Zaštićena okolina obuhvata obodne parcele prostorno kulturno – istorijske celine u okviru kojih se nalazi kuća koja poseduje spomeničke vrednosti. Kuću je podigla dvadesetih godina 20. veka imućna porodica Hajm koja se bavila poštanskom delatnošću. Jedno vreme se u delu kuće nalazila mesna pošta. Sačuvana je u svom izvornom obliku, osim dela ulične fasade koji je pretrpeo izmene i adaptacije. S desne strane se nalazi otvor poslovnog prostora koji je svojim oblikom, dimenzijama i materijalizacijom narušio arhitektonsku celinu objekta.