PROZOR U PROŠLOST: Prodaja banatske zemlje u XVIII veku

Nakon oslobođenja Banata od Turaka, potpisivanjem mira u Požarevcu 1718. godine, austrijski princ i vojskovođa Eugen Savojski predložio je Beču da se oslobođeni Banat pripoji direktno Austriji. Predlog velikog vojskovođe je prihvaćen od strane Dvora. To je učinjeno bez obzira na veliki pritisak i nezadovoljstvo mađarskog plemstva koje je želelo da Banat pripoji Ugarskoj.

Kako je pritisak od strane Ugarske u pogledu Banata bivao sve jači, a prilike u carstvu sve teže, kako finansijske tako i političke, carica Marija Terezija je 1779. godine bila primorana da Banat preda Ugarskoj. To je učinila samo godinu dana pre smrti. Na taj način Banat je pripojen ugarskom županijskom sistemu i podeljen je na tri županije: Torontalsku, Tamišku i Krašovsku. Sedište Torontalske župnije bilo je u Bečkereku.

Međutim, iako je Banat inkorporiran Ugarskoj 1779. godine, najstariji sin i naslednik Marije Terezije, car Josif II, ogromne zemaljske posede u Banatu nije dodelio krupnom mađarskom plemstvu, koje se tome nadalo. Dao ih je na prodaju putem licitacije.

Ovaj potez cara razočarao je mađarsko plemstvo. Posebno kada je predloženo da se vrši slobodna prodaja, odnosno da se o verskoj pripadnosti, nacionalnosti i socijalnom položaju kupaca ne vodi računa.

Zahvaljujući toj odluci, kao glavni kupci javili su se Grci, Cincari, Mađari, Jermeni, Srbi.

Rasprodaja na četiri licitacije

Rasprodaja banatske zemlje obavila se na četiri licitacije 1781. i 1782. u Beču i Temišvaru. U Beču su licitirani veći posedi, a u Temišvaru manji. Bogati, mahom jermenski i cincarski trgovci, kupili su na tim licitacijama ogromne zemljišne posede, platili u gotovom novcu, i napunili skoro praznu carsku kasu.

Tako je Bogdan Karačonji kupio Beodru (Novo Miloševo), Banatsku Topolu i Staro i Novo Selo, a Sisanji bečejski spahiluk.

Lerinc Marcibanji kupuje Čoku, a Jermenin Lazar Lukač veliki posed – Ečku. Pavle, Pavel Čarnojević kupuje Orosin, današnje Rusko Selo, a Isak Kiš, veoma bogati Jermenin, kupuje posede Elemir, Begej Sveti Đurađ i Itebej.

Najveće banatsko imanje kupila su braća Nako, Hristifor i Kiril. Oni su kupili (u današnjoj Rumuniji) Veliki Senmikloš, Kolmoš i Teremiju. Jozef Žiči kupuje Sveti Hubert, Šarlevil i Soltur, današnje Banatsko Veliko Selo, Mastrot i Hajfeld, današnje Nove Kozarce i Tobu.

Kao kupac javio se i zagrebački Kaptol koji je kupio naselja Boku, Klariju (Radojevo), Keču (danas u Rumuniji) i Neuzinu. Na ovim posedima Kaptol je naselio sitne hrvatske plemiće, čiji potomci i danas žive u ovim selima.

Svaki kupac banatske zemlje dobio je plemićku titulu sa darovnicom.

Banat dobio nove plemiće

Prodajom zemlje, Banat dobija nove plemiće, odnosno spahije, koji su kao privatni posednici mogli svoje spahiluke prodati, razdeliti, proširiti novom kupovinom, ili ostaviti naslednicima. Na svojim veleposedima spahije su, bez smetnji države, mogle naseljavati kmetove svih vera i nacija, u zavisnosti od potreba spahiluka: ratare, povrtare, vinogradare, zanatlije, manufakturne radnike i druge.

Zahvaljujući toj mogućnosti, na banatskim spahilucima se naseljavaju Nemci, Slovaci, Bugari, Rumuni, Mađari, Francuzi, Španci, Hrvati… Tako Banat dobija svoju etničku šarolikost, kojom se i danas ponosi.

U želji da spreči dalju prodaju zemlje, jer se carska kasa prilično popunila, a i da bi smirio nezadovoljno mađarsko plemstvo, car Josif II je već 1782. godine obustavio prodaju zemlje. Učinio je to pod izgovorom da se preostala zemlja izdaje u zakup, odnosno arendu.

Za portal zrenjaninski.com piše istoričarka Nada Boroš