PROZOR U PROŠLOST: JEDAN SEGMENT BANATSKE ISTORIJE

Bogata istorija Banata beleži sredinom ove godine jedan značajan datum, 300 godina od oslobođenja od turske vlasti. Pod turskom vlašću Banat je bio punih 166 godina, od 1552. do 1718. godine.

Mirom u Požarevcu, koji je sklopljen 21. juna 1718. godine, između Austrije i Venecije sa jedne strane, i Turske sa druge, Banat je oslobođen, a turska vojska se povukla južno od Save i Dunava. Ogromno banatsko prostranstvo je kao krunska oblast pripalo direktno carskom, austrijskom dvoru. Kao krunska oblast Banat se održao punih 80 godina, sve do 1779, kada je pod velikim pritiskom ugarskog plemstva pripojen, odnosno inkorporiran Ugarskoj.

Na status Banata, kao krunske oblasti, najveći uticaj imao je princ i vojskovođa Evgenije Savojski, koji je predvodio austrijsku vojsku u pobedničkim borbama protiv turske vojske. On je uočio mogućnost da veliko banatsko prostranstvo, koje je činilo sveobuhvatnu ekonomsku celinu, sa ravničarskim i planinskim delom (danas u Rumuniji) može uz velike melioracione radove postati važna ekonomska oblast i žitnica austrijskog carstva.

Međutim, Banat je nakon povlačenja turske vojske bio zapuštena, močvarna i slabo nastanjena oblast. Ogromne močvare, šikare i reke koje su se izlivale i plavile najplodniju zemlju, (samo je Begej u to vreme plavio oko 200.000 jutara zemlje), iziskivali su velike melioracione radove i stručnjake koji bi rukovodili ovim poslovima.

Zbog toga je već 1718. godine za guvernera Banata postavljen grof Florimund Mersi, sa sedištem u Temišvaru, a nova krunska oblast nazvana je Temišvarski Banat. Zbog opšte zapuštenosti, bečki ratni savet, dvorska komora i novopostavljeni guverner Mersi izradili su plan za uređenje Banata. Koliko su bili odlučni u ovom poslu potvrđuju reči grofa Kolovrata „Dvor neće gubiti ni vreme ni priliku da Banat dovede u stanje procvata“.

I zaista, bečki dvor nije gubio vreme. Za nepunih deset godina Banat postaje jedno od najnaprednijih agrarnih područja. U Banatu su vršeni prvi melioracioni radovi i prvi ogledi sa odomaćivanjem novih vrsta biljaka kao što su lan, konoplja, dudove šume za razvoj svilarstva, ječma za razvoj pivarstva, uljane repice za proizvodnju ulja.

Prve melioracione radove grof Mersi je započeo na regulisanju reke Begej, i to prvo u gornjem toku, da bi se iz banatskih šuma mogla spuštati velika stabla niz Begej. U srednjem i donjem delu izgradio je plovni Begejski kanal u dužini od 70 kilometara, od Temišvara do Velikog Bečekereka, kao i kanal koji spaja Begej sa Tamišom, radi izjednačavanja vodostanja u ovim rekama.

Oko 1740. godine u Banat je pozvan holandski stručnjak Fremaut koji je kopanjem kanala Brzave, otpočeo radove na isušivanju močvara u južnom Banatu. U isto vreme otpočeli su i radovi na regulisanju Moriša i Tise, te je ceo Banat već polovinom XVIII veka bio skoro isušen.

U radovima oko melioracije, gajenju poljoprivrednih i industrijskih biljaka, Banat je u XVIII veku prednjačio ispred ostalih vojvođanskih pokrajina, koje su bile priključene županijama ili Ugarskoj. Zbog toga je za koloniste Banat slovio kao obećana zemlja.

Nada Boroš