PROZOR U PROŠLOST: Dan kada je srpska vojska ušla u Veliki Bečkerek

Veliki Bečkerek, sedište Torontalske županije, na obodu ogromnog Austrougarskog carstva, doticale su sve nedaće koje rat nosi sa sobom. To je najviše osećalo, iako većinsko, nemađarsko stanovništvo Torontalske županije, koje je tokom četiri ratne godine trpelo veliku presiju i progone.

Međutim, pojačane aktivnosti srpske vojske i njeno kretanje ka severu, odnosno preko Save i Dunava u drugoj polovini 1918. godine, uznemirile su županijske i gradske vlasti u Velikom Bečkereku, naročito kada je bilo sasvim jasno da Austrougarska gubi rat. U novonastalim okolnostima županijske vlasti, koje su tokom četiri godine rata pomagle i podržavale Austrougarsku, pokušale su da pridobiju lojalnost i naklonost nemađarskog stanovništva, posebno Srba. Taj pokušaj, međutim, nije uspeo, jer ni Srbi, a ni ostalo nemađarsko stanovništvo, nije želelo da podrži vlast i državu koja ih je, do juče, proganjala i zatvarala.

Samoorganizovani Srbi, u želji da se priključe, odnosno prisajedine matici, Kraljevini Srbiji, osnovali su Srpski narodni odbor, s ciljem da u pogodnom trenutku preuzme županijsku i gradsku vlast u Velikom Bečkereku. Kako je srpska vojska u drugoj polovini 1918. godine, za samo mesec dana, zauzela ceo prostor Banata, bilo je jasno da će doći do promene vlasti i u gradu i u županiji. Ta okolnost primorala je podžupana Janka Agošton, koji je tokom rata u svojim nadahnutim govorima širio veru i optimizam o pobedi Austrougarske, da preda vlast srpskoj vojsci koja je 17. novembra 1918. godine, predvođena brigadirom Dragutinom Ristićem, ušla u grad.

Dolasku srpske vojske u Veliki Bečkerek prethodili su pregovori predstavnika Srpskog narodnog odbora sa komandom u Pančevu. Nemajući drugi izbor, njen dolazak podržale su gradske i županijske vlasti, kao i gradska žandarmerija.

O tome kako su predstavnici Srpskog narodnog odbora putovali do Pančeva i kako su tekli pregovori sa komandom srpske vojske, ispričao je dr Slavko Županski.

„Dogovoreno je  da se formira posebna kompozicija sastavljena od dva vagona i lokomotive, kojom je polovina članova Srpskog narodnog odbora krenula u deputaciju. Na lokomotivu smo stavili srpsku zastavu, i tako okićeni krenuli smo u Pančevo. Putem razdraganost i pesma. U Pančevu je deputate primio Mika Kovačević, komandant Gvozdenog puka „Knjaz Mihajlo“, koji je obećao da će srpska vojska biti u gradu Velikom Bečkereku 17. novembra 1918. godine, u prepodnevnim časovima.“

Vest o dolasku srpske vojske se brzo proširila, pa je grad toga dana osvanuo okićen i ulepšan.

Tog 17. novembra narod je hrlio prema železničkoj stanici, a dočeku srpske vojske pridružili su se i članovi Srpskog narodnog odbora, sveštenstvo i intelektualci. Oko 10 časova voz je stigao. Čelni bataljon Gvozdenog puka, pod komandom brigadira Dragutina Ristića, dočekao je dr Slavko Županski sa svojim  saradnicima, a veliki broj Bečkerečana ih je pozdravljao sve do županijske zgrade.

O tome kako je tekla primopredaja vlasti svedočio je takođe dr Županski.

„U velikoj dvorani županije podžupan dr Janko Agošton pozdravio je Srpsku vojsku na mađarskom jeziku, i istakao da stanovništvo Županije i Velikog Bečekera daje na poverenje brigadiru Ristiću i srpskoj vojsci. Brigadir Ristić je odgovorio podžupanu Agoštonu: „Rad građana županije i Velikog Bečkereka, bez razlike narodnosti i vere, koji nije u zloj nameri protivu vojske i postojećeg stanja, imaće u punom smislu zaštitu moju i srpskih trupa. U protivnom, rušioci reda i mira odgovaraće pred prekim vojnim sudom“.

Sledećeg dana, 18. novembra, sva upravna vlast Torontalske županije prešla je u ruke Srpskog narodnog odbora, a njen predsednik dr Slavko Županski je 22. novembra postavljen za župana Torontalske županije.

Ovim činom izvršena je mirna predaja vlasti predstavnika države koja je nestajala novim snagama i predstavnicima države koja je nastajala.

Nada Boroš